| Text of Note |
Ο Πλάτων, εισπράττοντας τη γόνιμη κι ευφάνταστη κοσμολογική δημιουργία των προσωκρατικών φιλοσόφων, επιχειρεί στον διάλογο Τίμαιος να δώσει μία κατά το μάλλον ή ήττον ευλογοφανή εκδοχή, όσον αφορά τη μορφή και τη δημιουργία του κόσμου, ολοκληρώνοντας ένα κοσμοείδωλο -το «ενιαίο σφαιρικό Σύμπαν»- που θα δεσπόσει στη Δύση για πολλές εκατονταετίες. Σ' αυτόν τον διάλογο, όπου συναντάμε πλήθος στοιχεία της πυθαγόρειας διδασκαλίας, ο κόσμος δημιουργήθηκε σύμφωνα μ' ένα «πρότυπο» από τον Δημιουργό. Αυτό το πρότυπο, που αποτελεί μία ζωντανή πραγματικότητα, είναι ο κόσμος των ιδεών, που παραμένει αναλλοίωτος και αιώνιος και δεν γνωρίζει καμία εξέλιξη. Το «αντίγραφο» είναι αυτό που διαμορφώνεται αέναα και που δεν υπάρχει ποτέ σε κάποια πάγια μορφή. Ο κόσμος δημιουργήθηκε από την πρόνοια του Θεού - του Θεού Δημιουργού, που θέλησε η πραγματικότητα να διέπεται από «το αγαθό» και που φτιάχνοντας τον κόσμο θέλησε να επιτελέσει το ωραιότερο και συνάμα το καλύτερο έργο - ένα έργο τέχνης (ο «Θεός τεχνίτης»). Τούτος ο κόσμος είναι ένας ζωντανός οργανισμός που έχει μία «Ψυχή». Για να φτιάξει αυτή την ψυχή, ο Δημιουργός ανέμειξε την Ταυτότητα και τη Διαφορά (το ταυτόν και το θάττερον του διαλόγου Σοφιστής) και έτσι απέσπασε μία τρίτη ουσία· αφού ανέμειξε αυτές τις τρεις ουσίες μοίρασε την «Ψυχή του Κόσμου», ακολουθώντας μία πυθαγόρεια γεωμετρία. Τούτη την «Ψυχή του Κόσμου» την τοποθέτησε στο κέντρο του κόσμου και την άπλωσε μέχρι που αυτή ξεπέρασε τα όριά του. Ο Θεός, τότε, έφτιαξε τα τέσσερα είδη των ζωντανών και πρώτα απ' όλα τους θεούς: τους πραγματικούς θεούς, φτιαγμένους από φωτιά, και τους θεούς των θρύλων, του Ομήρου και του Ησιόδου. Επειτα, τα πουλιά, τα ψάρια και τέλος, το γένος των ανθρώπων. Το ανθρώπινο γένος είναι έμψυχο. Η ψυχή των ανθρώπων είναι μέρος της «Ψυχής του Κόσμου». Τα σώματα των ανθρώπων, όπου και κατοικεί τούτη η ψυχή, είναι ένα κράμα των τεσσάρων στοιχείων: του νερού, του αέρα, της γης και της φωτιάς. Δίπλα σ' αυτό το αιώνιο «παράδειγμα» και στο «αντίγραφο» ο Πλάτων τοποθετεί μία τρίτη οντότητα, ένα «τρίτο είδος», το οποίο ονομάζει «Υποδοχή» ή, διαφορετικά, «Χώρα», ένα δεδομένο που έβαλε σε σκέψη πολλούς σχολιαστές. Ο «χρόνος», από την πλευρά του, είναι «η κινητή εικόνα της αιωνιότητας». Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να προσεγγιστούν τα σχήματα του πλατωνικού Τίμαιου -ένας απ' αυτούς είναι ο τρόπος που η Δύση διάβασε τον διάλογο, προσαρμόζοντάς τον στη χριστιανική διδασκαλία-, από την άλλη πλευρά όμως, ο Πλάτων σ' αυτόν τον διάλογο καταπιάνεται, ίσως για πρώτη φορά στον κοσμολογικό στοχασμό της αρχαιότητας, με το πρόβλημα των προϋποθέσεων: με τους εικότες λόγους· ο Πλάτων έρχεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, κοντά στη σύγχρονη επιστήμη, την οποία και συναντά στις ίδιες της τις προϋποθέσεις: «Αν και οι φυσικές επιστήμες δεν διεκδικούν πια τον ρόλο του απλού παιχνιδιού που ασκεί τη φαντασία, τείνουν να μεταφέρουν το κέντρο βάρους της φυσικής έρευνας από την αλήθεια στη μέθοδο: σημασία έχει η διατύπωση συνεκτικών και απλών εξηγήσεων, ακόμη και με την επίγνωση ότι οι εξηγήσεις αυτές έχουν μία άγνωστη αλλά αναπόφευκτη ημερομηνία λήξεως». (Πλάτων, Τίμαιος, εκδ. Πόλις, σ. 55). Το κριτήριο «της αληθοφάνειας» στην προσέγγιση του φυσικού κόσμου υιοθετείται από τον Πλάτωνα, παραγκωνίζοντας κάθε αμιγώς μυθική εκδοχή της πραγματικότητας, που προηγήθηκε σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα. |
